Köpek (canıs famılıarıs )
carnivora (etçilller) takımının canidae (köpekgiller) familyasından olan köpek evcilleştirilmiş ilk hayvandır. 12-14 bin yıl önce avrasya da ortaya çıkmış,insanlarla ilişkisi en azından 10 bin yıl önce başlamıştır. köpekgillerin soyağacı ise 40 milyon yıl önce yaşamış miacisis dene etçil memeliye kadar uzanır. onu izleyen cynodictus ve hesperocyn cinsleri ilkel birer köpek sayılırsa da pekçok etçilin ortak atası olabilecek yapısal özellikler taşırlar. daha sonra ortaya çıkan tomarctus cinsi ise büyük ihtimalle tilki,kurt,çakal ve köpeğin atasıdır.
köpek ise çeşitli uzmanlar tarafından direkt atası sayılan çakal ve kurtla birlikte canis cinsine yerleştirilir. evcilleştirilen köpeğin atası olmaya en yakın aday eskiden tüm avrupa,asya,kuzey amerika da yaşayan ve çok çeşitli alt çeşitleri bulunmakta olan bozkurt'tur. kuzey enlemlerde yaşayan kurtlar güneydekilerden çok daha iri olduğundan, köpeklerin orta ya da güney enlemlerde yaşayan, daha ufak yapılı bir alttürün soyundan geldiği sanılmaktadır. bu özelliği taşıyan alttürlerden biri hindistan' da yaşarken bir başkası da eskiden çin'de yaşamıştır. çakal ise asya'nın güneybatı, avrupa'nın güneydoğu kesimleri ile afrika'yı içerisine alan coğrafi bir dağılım gösterir. belki de yiyecek artıkları bulmak amacıyla yerleşim alanları etrafında dolaşan ve yaklaşan tehlikelere karşı insanları uyararak güven duygusu yaratan bu hayvanlar ile insanlar arasında yavaş yavaş gelişen bir ilişki doğmuştur. köpek evcilleştirilmeye başladıktan sonra, onu yabanıl akrabalarından ayıracak bazı özellikler oluşmaya başlamıştır. yukarı kıvrık kuyruk biçiminin ihtimalle ilk köpek soyuna kadar inmesi, tüm köpek tiplerinin ortak bir atadan geldiği görüşünü güçlendirmektedir.
köpeğin tarihcesi
köpeğin ayırt edici özelliklerinden biri de kurdunkilerden daha ufak ve daha güçsüz diş yapısıdır. anlaşıldığı kadarıyla başlangıçta, daha ufak yapılı, daha ufak dişli ve bu nedenle eğitilmesi ve denetlenmesi daha kolay olan hayvanlara yönelik bir yapay seçme uygulanmıştır. eldeki kanıtlar evcil köpeğin büyük bir hızla her iki yarıküreye ve tropik iklimlerden kutup bölgelerine kadar bütün yeryüzüne yayıldığını göstermektedir. avrupalılar kuzey amerika'ya ayak bastıklarında, kendi köpeklerini de oraya götürdüler. ama bütün yerli kabilelerinde zaten köpek beslenmekteydi.
o sıralarda, kuzey ve güney amerika'da en azından 20 köpek soyu bulunuyordu. meksika tüysüz köpekleri ve eskimoköpekleri dışında bunlardan çoğu yok olmuştur. avusturalya'da evcil köpekten değişik bir tür olan dingo bulunur. yabanıl bir hayvan olan dingo, vakit zaman yarı evcilleşmiş şekilde yerli köylerinde yaşar. dingonun ataları büyük ihtimalle birkaç bin yıl önce, ilk göçmenler tarafından avustralya'ya getirilmiş ve bu hayvanlar sonradan yabanıllaşmıştır. afrika'da yazılı tarihin başlangıcından beri köpeklerin bulunduğu bilinmektedir. yerli köpek soylarından varlığını sürdüren basenji, ekvator bölgelerindeki pigmeler tarafından günümüzde de beslenmektedir. aynı genel köpek tiplerine yeryüzünün derhal her yerinde rastlanmakla birlikte, fiziksel yapılan ve davranış özellikleri birbirine çok benzeyen pekçok tip ortadan kalkmış, eski soyların çoğu ya tümüyle yok olmuş ya da büyük ölçüde değişikliğe uğramıştır. ama eski mısırlıların kutsal saydığı köpek salukiye, babil ve hitit sanatında kullanılan köpek figürleri kangal çoban köpeğine benzer.
aralarındaki önemli şekil, renk ve desen farklarına rağmen bütün evcil köpekler canis familiaris türündendir ve günümüzdeki 200'ü aşkın soy, tümüyle insanlar tarafından seçmeye dayalı ıslah yöntemiyle ortaya çıkan tiplerin kendi içerisinde üretilmesi neticesi ortaya çıkmıştır. kurtlarda görüldüğü gibi köpeklerde de toplu halde hayata ve sürü önderini izleme güdüsü çok kuvvetlidir.
bu duygu köpeklerin insanlara yönelmesinde önemli bir rol oynar. insanların beslemekten hoşlandığı evcil hayvanlardan olan kedinin tersine köpek, bağımsız ve yabanıl bir hayata kolay kolay ahşamaz. sürü içerisinde yaşamaya ve sürü önderinin koruyuculuğuna büyük ihtiyaç gösterir.
bakımını üstlenen insan da gerçekte sürü önderinin yerini alan bir unsurdur. insan tarafından evcilleştirilen ilk köpek bir kurt idi. dünyanın pek çok bölgesinde evcilleştirmenin tarihi muhtemelen on iki yüzyıl öncesine uzanır. ıdaho'daki beaverhead dağları'nda, avrupa, asya ve kolombiya'da, hepsi aynı döneme ilişkin bulgulara rastlanmıştır. insan ile köpek arasındaki dostluk tarihte görülen en eski ve en uzun süreli dostluklardan biridir.
hayatın tüm iniş çıkışlarında,barışta ve savaşta, sefalette ve zenginlikte, sanat, avcılık, savunma, spor, arkadaşlık ve bilimsel buluşlarda köpek daima insana eşlik etmiştir. yakınlarda bir ingiliz filozofu, köpeğin "insanlığın şerefli bir parçası" olarak anılmayı hak ettiğini belirtmiştir.
0 yorum:
Yorum Gönder